استاد برجسته تفسیر حوزه علمیه ضمن تبیین تاریخچه‌ای از بحث تجسم اعمال و بازگشت این بحث به دوره شیخ بهایی به طرح این سؤال پرداخت که چرا باید معارف خود را از قرآن و اهل‌بیت(ع) به صورت توامان اخذ کنیم و گفت: خرافاتی که افرادی مانند شیخ بهایی مطرح کرده‌اند نتیجه دوری آنان از اهل‌بیت(ع) است.

آیت‌الله رضا استادی، شامگاه دوشنبه۳۰ فروردین ماه در ادامه سلسله جلسات تفسیر سوره مبارکه مومنون که در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) برگزار شد با اشاره به آیه ۶۲ سوره مومنون گفت: در تفاسیر آورده‌اند که وقتی صفاتی برای مومنان و «یسارعون فی الخیرات» ذکر شده ممکن است به ذهن کسی بیاید که کسب این صفات خیلی سخت است و انجام آن عملی نیست در حالی که این طور نیست زیرا چیزهایی که به شما ارزش می‌دهد سخت غیرقابل توان نیست بنابراین هرقدر که می‌توانید انجام دهید.

وی افزود: خداوند چیزهایی که از مردم خواسته است فوق طاعت و در حد طاعت هم نیست بلکه دون طاعت آنان است که درباره روزه و نماز این مسئله مصداق داشته است.

احکام الهی؛ سازگار با توان انسان

آیت‌الله استادی بیان کرد: هر کس خیراتی انجام دهد خاطر جمع ثوابش را خواهد دید و به هیچ کسی هم ظلم نخواهد شد. همان طور که در آیات پایانی سوره بقره نیز این مسئله آمده است که«لاَ يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا» بنابراین اصل دین و احکام آن با توان انسان سازگار است و در آن حرج هم نیست.

وی اظهار کرد: در اینجا این سؤال مطرح است که آیا در همه احکام، حرج و فوق طاعت نیست؟ گفته شده برخی احکام الهی را خود شارع خواسته است که بر خلاف بقیه زحمت فراوان داشته باشد که مسئله روشن آن جهاد است؛ بنابراین هر حکمی از احکام الهی مشقت و زحمت دارد ولی قدرت انجام آن را داریم و حرجی در آن نیست ولی برخی مانند جهاد از ابتدا با وجود توان عمل کردن آن، حرج و سختی دارد و این حرج نیز بنابر مصلحتی بالاتر صورت گرفته است.

وی تاکید کرد: علامه طباطبایی می‌فرماید از آیه فهمیده می‌شود که حرج در اصل تشریع احکام نبوده است و اگر جایی نیز حرجی دارد مانند وضو گرفتن برای فردی که دستش جراحتی دارد این حرج برداشته شده است و گفته‌اند تیمم کنید همچنین رهبانیت که در دین تشریع نشده است.

این استاد تفسیر بیان کرد: آیت الله طباطبایی در اینجا استنتاج کرده که آیه تنها ناظر به نماز و روزه و .... نیست بلکه چون مردم در توان و فهم اعتقادی و توحید و .... هم متفاوت هستند بنابراین از هر کس به اندازه وسع و توان او خواسته شده است بنابراین خدا از همه به اندازه یکسان اعتقاد و عمل نخواسته است و مثلا علما و طلاب مسئولیت بیشتری دارند.

عضو شورای عالی حوزه عنوان کرد: بنابراین اعتقادات انسان خارج از توان نیست زیرا مثلا می توانستند نماز با حضور قلب را واجب کنند و بگویند اگر حضور قلب نباشد نماز پذیرفته نمی‌شود یا علم تشویق شده ولی می‌توانستند آن را واجب کنند که این گونه نیست.

مفهوم نطق نامه اعمال

وی با بیان اینکه علامه، تقریری جدی بر این موضوع داشته است ادامه داد: در ادامه آیه نیز آمده است که اعمال شما همه ثبت و ضبط می‌شود یعنی ایجاد انگیزه برای مومنان کرده است زیرا می‌دانند اعمالشان به هیچ وجه از بین نمی‌رود و در کتابی ثبت است و در آن تغییری صورت نمی‌گیرد و طبق آن نامه، هر کسی به جزای عملش می‌رسد؛ اینکه قرآن فرموده نطق به حق می‌کند یعنی نامه گویای گویاست و نیازی به شرح ندارد نه اینکه این نامه حرف می‌زند بلکه گویاست.

وی اظهار کرد: «لا یظلمون» نیز تاکید بر قبل است که اعمال انسان گم و تحریف نمی‌شود و به هیچکس هم ظلم نخواهد شد که اگر بخواهیم تشبیه کنیم مانند طلب و بدهی و مقرری است که ثبت شده است.

وی ادامه داد: فخر رازی در تفسیرش در ذیل آیه آورده است اینهایی که در قیامت نامه عمل را در مقابلشان می‌گذارند یا مومن هستند که می‌گویند محال است خدا دروغ بگوید و وضعشان معلوم است یا نه افراد بدی هستند که می‌گویند از کجا معلوم، این نامه درست باشد بنابراین این افراد چون دروغ را برای خدا جایز می‌دانند دیگر نیازی به ارایه کتاب نیست بنابراین از دید فخررازی، نطق کتاب در قیامت، سخن لغوی است که علامه طباطبایی آن را رد کرده و فرموده است که این حرف غلطی است زیرا خداوند کاری بدون غرض خیر انجام نمی‌دهد و کار قبیح هم نمی‌کند و ارایه نامه نیز برای تشکیل محکمه و از لوازم آن است.

خرافات ابن تیمیه؛ نتیجه دوری از اهل بیت(ع)

وی تاکید کرد: این که گفته می‌شود باید اعتقادات را از ائمه(ع) و قرآن گرفت برای اینکه به این حرف‌های بیخود گرفتار نشویم، نهج‌البلاغه را اگر کسی منصفانه نگاه کند می‌بیند این سخنان می‌تواند توحید را به مردم بیاموزد و اعتقادات آنان را درست کند. آقایی که گفته خدا همین طور که من از منبر پایین می‌آیم پایین می‌آید هم فرد عاقلی بوده ولی فهمی از دین نداشته و به در خانه اهل بیت نیامده و گرفتار این حرف‌ها شده است.

استاد حوزه علمیه عنوان کرد: علامه می‌گوید اگر حرف فخررازی را قبول کنیم حشر و اشهاد شهود و نشر کتب و صراط و میزان و حساب هم، همه لغو است زیرا گفتن و نگفتنش فایده‌ای ندارد و خدا می‌تواند بی حساب کسی را به بهشت و یا به جهنم ببرد؛ در حالی که خداوند قیامت را محکمه‌ای قرار داده که افراد می‌آیند و ادعا و انکاری دارند و چون محکمه است باید برهان باشد و لوازم محکمه بیاید و این با علم خدا در تنافی نیست.

علم امام و قضاوت

وی ادامه داد: شاید بتوان اینگونه تشبیه کرد که مثلا پیامبر و امام علی(ع) محکمه برای چه تشکیل می‌دهند زیرا آنها که علم غیب دارند و می دانند چه کسی مجرم است ولی برای این محکمه تشکیل می‌دهند که فرض قضاوت و حکم فصل است و در قیامت نیز برای جهنمی‌ها شاهد می‌آورند که شما این کار را کردید و مطابق آن جزا می‌بینید.

استاد برجسته تفسیر حوزه عنوان کرد: علامه گفته حتی اگر از این مسئله صرفنظر هم بکنیم انسان هر کاری در دنیا انجام دهد به اذن خداوند در قیامت برای او ظهور و بروز می‌یابد و تجسم پیدا می‌کند.

تاریخچه بحث تجسم عمل

وی ادامه داد: تاریخچه مسئله تجسم اعمال را برخی مدعی‌اند از دوره شیخ بهایی مطرح شده و قبل از آن در تفاسیر نبوده است بنابراین در ذیل آیه پایانی سوره «زلزال» گفته‌اند که هر کسی به اندازه ذره‌ای خوبی و یا بدی کند ثواب آن را می‌بیند در حالی که وی گفته خود عمل را می بیند

وی با بیان اینکه در مجمع البیان فعل در تقدیر گرفته و دیدن ثواب را عنوان کرده است بیان کرد: اگر برای تجسم عمل دلیلی بیابیم نمی‌توانیم خلاف ظاهر آیه عمل کنیم و آن را به ثواب تعبیر کنیم که ظاهرا روایات و آیات فراوانی در این زمینه وجود دارد و برخی رساله هم درباره آن نوشته‌اند البته در عین حال الان هم کسانی هستند که می‌گویند حرف مجمع‌البیان درست و هر کس کار خیری انجام داد نتیجه و ثوابش را می‌بیند و دیدن عمل وجهی ندارد.

بازتاب خبر در رسانه ها :

خبرگزاری ایکنا