استاد تفسیر حوزه گفت: مبنای دین این است که بشر بعد از این دنیا زندگی دیگری دارد که در آن خالد است، بنابراین در این حیات دنیا سعادتی باید برای آخرت خود کسب کند و شقاوتی است که باید از آن اجتناب کند. پس همه اصلاحاتی که در جامعه و فرد انجام می‌شود ناشی از معاد است.

آیت‌الله رضا استادی شامگاه دوشنبه دهم آبان ماه در ادامه تفسیر سوره مبارکه مومنون در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) با بیان اینکه مخالفان پیامبر(ص) چند بهانه از جمله نامفهوم بودن قرآن و جنون پیامبر(ص) و ... را در رد نبوت پیامبر(ص) مطرح می‌کردند تا از پذیرش نبوت سر باز بزنند و قرآن کریم همه این بهانه‌ها را با استدلال رد کرده است، در تفسیر آیات ۶۸ تا ۷۷ این سوره گفت: در این آیات بعد از ذکر بهانه‌های مشرکان که در جلسه قبل بیان شد، به بیان کار پیامبر و عکس العمل منکران پیامبر(ص) می‌پردازد. قرآن فرموده پیامبر مردم را به راه مستقیم دعوت می‌کند که اگر منصف باشند باید قبول کنند، ولی مردمی که خدا را قبول ندارند، آن را نمی‌پذیرند و زیر بار نمی‌روند، پس اشکال از آنان است.
وی با تبیین مفهوم صراط مستقیم ادامه داد: علامه طباطبایی فرموده است که صراط مستقیم راهی است که اختلاف ندارد و تخلفی نیز در آن وجود ندارد؛ یعنی این دو خاصیت راه مستقیم است، و هر کسی این راه را شروع کند و بپیماید به مقصد خواهد رسید؛ ایشان تاکید می‌کند حق نیز همین طور است که هیچ اختلاف و تخلفی در آن نیست.
این استاد تفسیر حوزه بیان کرد: در برخی تفاسیر داریم که صراط بیش از یکی نیست و ایشان تاکید دارند که حق نیز این طور است و یکی است و نمی توان گفت هم این دین و آئین حق است و هم دین و آئین‌های دیگر و کار پیامبر نیز دعوت مردم به صراط مستقیم و حق است، زیرا «صراط مستقیم» و «حق» یکی و لازم و ملزوم یکدیگر است.
خطر وساوس اعتقادی
استادی تصریح کرد: البته منکران پیامبر بهانه داشتند و چون از حق کراهت داشتند، پیامبر را نپذیرفتند و همان طور که قبلا گفتیم، حساب افراد قاصر که نفهمیده‌اند پیامبر آمده و یا به پیامبری ایشان پی نبرده‌اند جداست، ولی کسانی که عامدا حق را می‌فهمند و نمی‌پذیرند، خسارت زیادی برای آنان دارد. بنابراین نپذیرفتن حق در همه جا بد است، ولی در اعتقادات اول و آخر بیچارگی است. به همین دلیل امام خمینی در یکی از آثارشان فرمودند که انسان نباید اجازه دهد دچار وسواس شود زیرا وسواس‌های جزیی ممکن است کم کم به اعتقادات کشیده شود و انسان را به وادی انحراف بکشاند که کار شیطان نیز همین است.
این استاد برجسته حوزه اظهار کرد: این کراهت از حق مصداق خارجی هم دارد؛ بعد از رسول‌الله کسانی که در دوره حیات، با ایشان بودند می‌توان قسم جلاله خورد می‌دانستند پیامبر، امیرالمومنین را وصی خود کرده است، ولی نخواستند قبول کنند بنابراین همیشه این مسئله سابقه داشته و جریان دارد و خواهد داشت.
استادی با اشاره به تاکید خداوند بر معاد در این آیات افزود: اصلی که همه چیز را درست می‌کند معاد است والا اعتقاد به خدا و نبوت بدون اعتقاد به معاد چیزی را درست نمی‌کند؛ یعنی فرد، خدا را قبول دارد ولی می گوید زندگی فقط همین دنیاست و دار دیگری وجود ندارد؛ در حالی که مبنای دین این است که ای بشر بعد از این دنیا زندگی دیگری داری که در آن خالد هستی، بنابراین در این حیات دنیا سعادتی باید برای آخرت خود کسب کنی و شقاوتی است که باید از آن اجتناب کنی. پس همه اصلاحاتی که در جامعه و فرد انجام می شود ناشی از معاد است.
وی اظهار کرد: در این آیات تاکید بر بحث انکار معاد شده است زیرا تاثیرگذاری معاد در اصلاح فرد و جامعه بیشتر از دو اصل دیگر است؛ زیرا اگر میان کسی که ظلم می‌کند با کسی که نمی‌کند و نماز می‌خواند و نمی‌خواند فرقی نباشد در این صورت تکلیف معنا نخواهد داشت و انگیزه‌ای برای مومنان وجود نخواهد داشت. به همین دلیل منکران معاد همه چیز را در شکم و غرائز جنسی و لذائذ مادی خلاصه کرده‌اند زیرا اعتقادی به معاد ندارند.
اهل‌بیت(ع)؛ کامل‌ترین مصادیق صراط مستقیم
استادی با اشاره به صراط مستقیم در سوره مبارکه حمد بیان کرد: در گذشته معمولا آیه «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ»(۶ حمد) را این طور معنا می کردند که ما را به صراط مستقیم دعوت کن نه صراط ضالین و نه مغضوب علیهم که «غیر» را با دو قرائت فتحه و کسره بر روی «ر» می‌خواندند و مراد از مغضوبین و ضالین را یهود و نصاری عنوان می کردند ولی علامه طباطبایی ضمن اینکه آن را نفی نکرده فرموده است مراد صراط مستقیم راه کسانی است که خودشان نه ضال‌اند و نه مغضوب و گفته شده که اطلاق آن جز بر اهل‌بیت(ع) در دوران بعد از پیامبر(ص) هم صادق نیست.
وی ادامه داد: مغضوب را فرموده‌اند یعنی کسی که اهل گناه است و ضال نیز یعنی کسی که دچار اشتباه می‌شود به همین دلیل ائمه(ع) معصوم هستند و اگر در روایاتی هم آمده که علی، صراط مستقیم است با این آیه سازگار است.
فرق علامه با سایر مفسران
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به تفسیر قرآن به قرآن علامه که صراط مستقیم در سوره مومنون را با صراط مستقیم سوره حمد تفسیر کرده تصریح کرد: این که گفته می شود علامه طباطبایی تفسیر قرآن به قرآن دارد یکی از مویدات آن همین آیات است که برای تبیین مفهوم صراط به سوره حمد اشاره کرده و برای مصادیق این صراط نیز از آیات دیگر از جمله آیه «وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا(۶۹ نساء) اشاره کرده است. البته تفسیر آیه به آیه از ابتدای تفسیرنویسی مرسوم بوده است ولی فرق علامه با دیگران این است که ایشان در موارد بسیاری آیات را به آیات ارجاع داده و بنا را بر این گذاشته است که مورد تایید ائمه ما هم بوده است و این امتیاز به علت تسلط وی بر قرآن بوده است مثلا در بحث شفاعت، آیاتی را که واژه شفاعت هم در آن نیست بیان کرده و از مفهوم آن در تایید مطالب خویش سود جسته است، بنابراین نباید این روش را منحصر به ایشان کنیم که گاهی بحث هایی را هم ایجاد کرده است، باید بگوییم این خیلی کم بوده ولی ایشان بنا را از اول تا آخر  قرآن بر این کار گذاشته و توفیق زیادی هم داشته است.
این استاد حوزه با اشاره به روایتی از پیامبر(ص) آمده است که ای علی هر کس تو را به خاطر دین دوست داشته باشد و راه تو را بگیرد به راه مستقیم هدایت شده است و  هر کسی تبعیت نکند فردا در قیامت بهره‌ای نخواهد داشت. در روایت دیگری نیز خود علی را صراط مستقیم نامیده است؛ در اصول کافی هست که اگر خداوند می خواست خودش را به تک تک مردم و بدون پیامبر معرفی می کرد ولی نخواسته و پیامبر و ائمه را راه معرفی خودش تعیین کرده است.
وی بیان کرد: این روایات که می گوید صراط علی است چند نوع توجیه می شود یعنی مصداق کامل صراط مستقیم، امام علی است و سیره ایشان نیز صراط حق است و امام میزان حق است بنابراین جای سؤال نیست که بگوییم صراط به معنای علی و سیره ایشان نیست بلکه مصداق است البته برخی گفته‌‌اند تاویل است ولی علامه می گوید نیاز به تاویل نیست بلکه مصداق کامل صراط، علی(ع) است.
استادی اظهار کرد: هر انسانی اگر معصوم نباشد در طول عمرش نقصان هایی پیدا خواهد کرد و ممکن است چند سال قبل مطلبی گفته و کاری کرده و بعدا ابراز اشتباه کرده باشد ولی ائمه در طول عمرشان و در خلافت و غیر آن نه در فعل و نه در قول دچار هیچ نقصانی نمی‌شوند لذا اینکه می‌گوییم الحق مع علی و علی مع الحق یعنی اگر یک مورد هم خلاف حق باشد این تلازم به هم خواهد خورد.
استادی با اشاره به آیه «وَلَوْ رَحِمْنَاهُمْ وَكَشَفْنَا مَا بِهِمْ مِنْ ضُرٍّ لَلَجُّوا فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ»(۷۵ مومنون) تصریح کرد: ما از خداوند درخواست می کنیم که ما را بیدار و آگاه در پذیرش حق کن که براساس این آیه دو راه بیشتر ندارد یا با گرفتاری انسان را به راه می آورد و یا با دادن رفاه ولی در مورد قوم منکر خدا و نبوت و معاد گفته است که اینها با هیچ طریقی اصلاح نشدند و نمی شوند یعنی وقتی به آنان رحم کردیم در لجاجت خود کورکورانه به سمت دشمنی با پیامبر و خدا رفتند و وقتی حتی با مشکلاتی مانند قحطی گرفتارشان هم کردیم باز هم راه درست را نرفتند.
روش علامه در بهره‌گیری از روایات
دبیر شورای عالی حوزه با اشاره به آیه «وَلَقَدْ أَخَذْنَاهُمْ بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَكَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا يَتَضَرَّعُونَ»( ۷۶) افزود: علامه می‌فرماید اگر از روایات می‌خواهیم برای آیات استفاده کنیم روایات باید با آیات همسانی و همخوانی داشته باشد در غیر این صورت قابل استفاده نخواهد بود؛ ایشان عذاب در این آیه را قابل سازش با جنگ بدر نمی‌داند و معتقد است با سیاق آیه سازگار نیست؛ علامه این مسئله را به عنوان یک قاعده در استفاده از روایات مطرح کرده است.
استادی عنوان کرد: دائما برخی کار آقای طباطبایی را با دیگران مقایسه می کنند در حالی که ایشان نیز آیه و روایت را آورده و به روایت توجه داشته ولی روایتی را که مفید تفسیر نیست یا نقل نکرده و یا کاربرد آن را در این مورد خاص رد می‌کند و ما هم باید از این روش درس بگیریم.  

بازتاب خبر در رسانه ها :

خبرگزاری ایکنا